T: Türkçeleştirme Hakkında (Ubuntu, Kubuntu ve KDE)

Kubuntu şu dört teknolojiye bağlıdır ve tümden özele şu şekilde sıralanır:

• Linux
• Debian
• Ubuntu
• KDE
• Kubuntu

Tabii ki bu dört teknolojinin altında onbinlerce geliştirici bulunmaktadır.

Linux'daki yazılımların çoğu her ülkedeki her insan tarafından; cinsiyet, ırk, dil, erişilebilirlik ayrımı olmadan kullanabilecek şekilde geliştirilmektedir. Bu gözetilmeyen farklılıklardan biri olan dil tercihi sadece geliştiriciler tarafından genişletilemez. Bunun için sabırla çalışan yüzlerce bireyden oluşan çeviri takımları gereklidir. Türkçe çevirilerdeki amaç, Türkçe'yi her zaman ilk 10 dil içerisinde görebilmektir. Aşağıda henüz tamamlanmış Synaptic çevirisinde Türkçe'nin bulunduğu sıralamayı görebilirsiniz:

Launchpad'de yer alan Synaptic Paket Yöneticisi çeviri sayfası

Özgür yazılım için yapılan çevirilerden maddi gelir sağlanmaz; ancak bir yazılımın hakkında kısmına gelindiğinde çevirmenlerin adı yazılır. Onbinlerce kişi tarafından kullanılan yazılımların hakkında kısmında adınızı görmek güzel olmaz mıydı?

Lokalize uygulamasında Hakkında penceresi...

Lokalize uygulaması, başta KDE olmak üzere tüm PO dosyalarını çevirmenize yardımcı olacak çok güçlü bir araçtır.

Çeviri yaparken bilinmesi gerekenler

Çeviri işlemleri sadece bir dili iyi bilmek ile yapılamaz; çevirinin başarılı olabilmesinde birçok unsur etkilidir. Aşağıdaki metinde çeviri yapabilmeniz için önerdiğimiz bazı noktalar yer almaktadır:

• İyi dil bilgisi - Dil bilgisi kurallarını bilmek ve bu kurallara uymak, uygulamanın anlaşılabilirliğini ve Türkçe kullanılma isteğini arttırır. Örneğin:
• Bu uygulama, başlatıcı görevi görmektedir. Bu cümlenin anlaşılabilirliğini arttırmak için virgül kullanılmış. Virgül kullanılmasaydı şöyle olacaktı: "Bu uygulama başlatıcı görevi görmektedir." ve cümlenin anlamı tam olarak verilemeyecekti. Hatırlatma amacıyla; yazı okumada virgül görüldüğünde kısa bir süre beklenilmesi gerektiğini söyleyebiliriz.
• Bu kuralların özeti bu makalede anlatılmaktadır.
• Program hakkında biraz bilgi - Çevirilerin mantıklı olmasını sağlayacaktır. Örneğin bir kelimenin çok sayıda anlamı bulunuyorsa, programın türüne göre en uygun anlam seçilebilir. Buna Windows'tan bir örnek vermek gerekirse: Pinball oyununda kalan hak anlamına gelen "Left" kelimesi; "Sol" olarak çevrilmişti.
• Tutarlılık - Yazılım tek bir kişi tarafından çevrilmiyorsa bu duruma daha çok dikkat edilmelidir. Örneğin belgelendirmede: "Yüklemek için seç" tıklayın yazdığında; uygulamada "Kurmak için işaretle" şeklinde bir gösterim olabilir. Bu gibi tutarsızlıklardan mümkün olduğunca kaçınılmalıdır. Yine yazılım içerisinde de farklı yerdeki kelimeler aynı anlamı ile kullanılmalıdır.
• Mümkün olduğunca anlaşılabilir Türkçe yapmak - Yazılım Türkçeleştirilmelidir; anlamsızlaştırılmamalıdır. Eğer yıllardır dilde aynı şekilde kullanılan bir terim varsa; anlaşılmazlığı önlemek için kullanıldığı şekilde bırakılmalıdır. Yine eğer anlamın geliştirilmesine yardımcı olunacaksa, cümledeki kelimelerden bazıları atılabilir veya benzer kelimeler kullanılabilir. Örneğin:
• "Pixel" kelimesi için "Piksel" ile "Benek" kullanımı arasında tartışmalar yapılmıştır. Genel olarak "Benek" kullanımı önerilse de ben bunun "Piksel" olarak kalmasından yanayım. Piksel kelimesi ilk olarak duyulduğundan beri, başlangıç kullanıcıları tarafından bile biliniyorsa bu kelimede değişiklik yapılması gerekmez. Bu; kullanıcıların programın İngilizce'sini, Türkçe'sinden daha kolay anlamalarına sebep olur ve Türkçe kullanımını azaltır.
• Çevrilmemesi gereken yerler hakkında bilgi sahibi olmak - Bazı yazılımlarda kullanılan parametreler çevrildiğinde; kullanıcılar tarafından kullanılamaz. Örneğin:
• "Run 'export' on the terminal" metni: "Uçbirimde 'çıkart' çalıştırın" şeklinde çevrildiğinde bu çeviri, çalıştırılacak komutu tamamen gizler ve kullanıcı devam edemez. Halbuki bu metin şu şekilde çevrilmeliydi: "Uçbirimde 'export' çalıştırın".
• Yine: "Seçili 3 ögeyi silmek istiyor musunuz?" tarzındaki metinlerdeki sayı değişken olduğundan, genellikle % (yüzde) işareti ile başlayan kısa karakterler görülür. Bu; sayılar için %d, %ld olabilirken; metinler için %s olabilir. Metin içeren bir dizgeye örnek vermek gerekirse: "Seçtiğiniz 'test' klasörünü silmek istiyor musunuz?" kısmındaki test metnidir. Bu iki dizgenin orijinal İngilizce metinleri sırasıyla şöyledir: "Do you want to delete %d items?", "Do you want to delete folder '%s'?" Buradaki özel karakterler olduğu gibi bırakılmalıdır. Eğer şüphe duyuluyorsa çeviri takım koordinatörü ile iletişime geçilmelidir. Aynı şekilde burada "items", "ögeler" diye çevrilmemelidir; çünkü Türkçe'de ismin önünde sayı kullanıldığında o isim tekil yazılır.
• Bazı metinlerde "&" (ve) veya "_" (alt çizgi) görülebilir. Bu işaretler, klavyeden önüne geldiği harfe basıldığında etkinleştirilmesini sağlar. Örneğin: "S&eç", görülüyorsa klavyeden "e" harfine (veya Alt+E) basıldığında bu metnin gösterdiği komut etkinleştirilecektir. Kısayol içeren metinlerin çevirisindeki kısayollar da aynı harfe getirilmeye çalışılmalıdır. Eğer ilgili harf yoksa, çeviri ekibi ile iletişime geçilebilir.
• Devamlılık - Çeviriye başladığınız dosyayı tamamlamanız çok önemlidir. Sadece isminizin görülmesi kadar çeviri yapmanız sadece sizi mutlu edecektir :). Biliyorsunuz ki özgür yazılımlara destek veren herkes diğer kullanıcıları mutlu etmek için çaba gösterir.
• Şüphe duyulan kelimenin yazımına ve anlamına bakmak - Bunun için çeşitli sözlüklerden yararlanılabilir. Başlıca kaynaklarınız şunlar olabilir:
• http://tdkterim.gov.tr/bts - Türk Dil Kurumu Büyük Türkçe Sözlük. 600.000'den fazla kelime yazımı ve anlamı barındırmaktadır.
• http://www.tdkterim.gov.tr/karsilik - Yine TDK'nın yabancı kelimelere karşı önerdiği sözcükler bulunmaktadır. 
• http://www.bilisimsozlugu.net - Çoğu kelimenin bilişim alanındaki karşılıkları yer almaktadır.
• http://www.seslisozluk.net - Çeşitli dillerdeki kelimelerin Türkçe karşılıkları yer almaktadır.
• http://translate.google.com - Google Çeviri... Her zaman doğru sonuçlar vermese de çok kullanışlıdır :).

Kubuntu'nun çevirisine katkıda bulunmak için Debian, Ubuntu veya KDE çevirilerine katılabilirsiniz. Çeviriye başlamak için en iyi motivasyon, en çok kullandığınız program veya oyunla başlamak olabilir. Çeviri yapmak için sadece Kubuntu kullanıyor olmanız gerekmiyor. Aksine kendi işletim sisteminizde, hatta Windows'ta da çeviri yapabilirsiniz. Çeviri koordinatörüne talebinizi bildirin ve en uygun çeviri dosyasını size ulaştıracaktır.

Yazılım çevirisi mi Belgelendirme çevirisi mi yapmalıyım? 

Her iki seçenek de, seçtiğiniz uygulama hakkında çok şey öğretecektir. Yazılım çevirileri önceliklidir ve yazılımın kabiliyetlerini öğrenmenizi sağlar. Ayrıca yazılımdaki metinler belgelerdeki metinlerden daha kısadır ve daha az önbilgi gerektirir.

Belgelendirme çevirileri ise, uygulamayı veya oyunu profesyonelce kullanmanızı sağlayacak şekilde öğrenmenizi sağlar. Çevirdiğiniz yazılımın yapabileceklerini öğrendiğinizde bazen sizi şaşırtabilir :). Ayrıca belgelendirme çevirmenlerinin isimleri, kullanıcı Yardım'a tıkladığında açılan ilk sayfada görülür.

Çevirilere katılmak

Ubuntu - Çevirilerine katılmak için: https://translations.launchpad.net/ubuntu. Aşağıdaki resim 03.02.2012 tarihine kadar yapılan Ubuntu Raring (Nisan 2013'te yayınlanan sürüm) çevirilerini içermektedir. Çeviri istatistiklerine göre 755 katılımcısı bulunan Türkçe çeviri ekibinin çevirmesi gereken 71.228 metin (kelime değil!) daha bulunmaktadır. Ancak yine dikkat edilirse; sadece 256 katılımcıyla ikinci en çok çevrilen dil Bosnaca'dır. Bu oranın nedenlerinden bir tanesi, takıma katılan katkıcıların çevirilerinin sürekli olmasıdır.

Yukarıdaki resme tıklayıp büyütebilirsiniz.

Ayrıca paket yöneticisinde veya Yazılım Merkezinde indirebildiğiniz yazılımların açıklamaları da Ubuntu içerisinden çevrilmektedir. Bunun için Nightly Monkey sitesinden bir paket araması yapabilirsiniz. Eğer paket adı bir sonuç vermiyorsa, farklı bir Repository (Depo) seçip deneyin. Buradaki çevirilere katkıda bulunabilmeniz için de Launchpad Hesabınız olmalıdır.

KDE Çevirileri - Kubuntu'nun yararlandığı teknolojilerin grafiksel arayüzünü kapsayan KDE'nin çevirileri, çoğu özgür yazılım projesi gibi e-posta listesi üzerinden yapılmaktadır. Çevirilere başlamadan önce http://l10n.kde.org/team-infos.php?teamcode=tr adresindeki talimatları izleyerek listeye üye olmanız ve kendinizi kısaca tanıtmanız yeterlidir.
KDE çevirileri biraz daha emek istemektedir. Henüz çeviriler çevrimiçi yapılamadığından bilgisayarınıza bir uygulama yüklemeniz ve seçtiğiniz uygulama/belge dosyasının bilgisayarınızda çevrilip sunuculara bir yetkili tarafından yüklenmesi gerekir. Bir uygulama arayüz çeviri dosyasını bu adresten, belgelendirme çeviri dosyasını da bu adresten indirebilirsiniz. İndirdiğiniz uygulama ile tarafınıza gönderilen ve neredeyse tüm açık kaynak yazılımlarının kullandığı PO (Portable Object - Taşınabilir Nesne) çeviri dosyasını açın. İndirmeniz gereken uygulama Windows'ta çalışıyorsanız Poedit; KDE altında ise Lokalize olabilir. Kullanımları hakkında ayrıntılı bilgiye yine posta listesinde yer alan bu iletiden ulaşabilirsiniz.

KDE'de çevrilmesi gereken diğer bir site de KDE KullanıcıÜssü'dür. Bu site, KDE kullanıcılarına daha güncel ve kullanıcıların anında ekleme yapabildiği bir bilgi bankasıdır. Bir çevirmen hesabı açmak için bu sayfadaki açıklamaları okuyun veya yine KDE Türkçe Yerelleştirme listesinden çevrimdışı çevirmek üzere sayfa metnini talep edin.

Aşağıda sırasıyla KDE'nin Uygulama Çevirileri (messages) ve Belge Çevirileri (docmessages) Türkçe çeviri durumlarını görebilirsiniz.

Resimlerdeki yeşil renk bitmiş çevirileri, mavi renk; gözden geçirilmesi gereken çevirileri ve kırmızı renk; yapılmamış çevirileri göstermektedir.

Uygulama Çeviri Durumu:

İstatistiklere göre; 208.487 çeviri metninin 147.729 tanesi çevrilmiştir. Bu da yaklaşık %71 tamamlanma oranını göstermektedir.

Yukarıdaki resimde hangi uygulama kategorisinin ne kadar kısmı çevrildiği gösterilmektedir. 

Yukarıdaki resimde çeviri durumu grafiği gösterilmektedir. Örneğin 23 Ocak 2012 ile 30 Ocak 2013 arasındaki çeviri oranı çok az iken 30 Ocak'tan sonra artış olduğu gözlemlenebilir.

Belgelendirme Çeviri Durumu: 

Belgelendirmede Türkçe'nin daha çok çeviriye ihtiyacı bulunuyor. Aşağıdaki resim ve grafiğe bakıldığında çevilmesi gereken 74.658 metnin sadece 3296 adedi (yaklaşık %4,5'i) çevrilmiş. Bu tabii ki metinlerin daha uzun olması ve önceliğin uygulamalara verilmesinden kaynaklanıyor. Tabii ki eğer niyetiniz belge çevirmek ise sadece bunu da yapabilirsiniz.

Belgelendirme çeviri durumu tablosu ve  grafiği

Çeviri yapmak istiyorsanız Türkçe takımının bulunduğu https://mail.kde.org/mailman/listinfo/kde-l10n-tr adresindeki e-posta listesine kaydolun ve kendinizi kısaca tanıtın. Ardından mutlaka sizinle iletişime geçilecektir.

BİLGİ: KDE için yaptığınız çeviriler sadece Kubuntu için değil; Linux Mint, Pardus gibi dağıtımlarda da kullanılacağından; yaptığınız çeviriler daha çok kullanıcıya hitap edecektir. Tüm KDE kullanan dağıtımlar için bu bağlantıya bakabilirsiniz.

UNUTMAYIN: Açık kaynak çevirileri için her zaman katkıcıya ihtiyaç duyulmaktadır.

Niçin her şey Türkçe olmasın ki?